Circuswereld Forum

De titel: Vergeten beroepen, Leven en werken in het Nederlandse circus. Geschreven door Fabian Dekker.

De NRC meldde: https://www.nrc.nl/nieuws/2022/02/14/on ... n-a4089362

De kans op ongelukken is groot en het verdient beneden modaal, maar toch zijn zij circusartiest

Circusleven Een kleine groep Nederlanders werkt fulltime in de circusbranche.
Arbeidssocioloog Fabian Dekker schreef er een boek over.
„Veel mensen denken bij circus toch aan een groepje vreemde snuiters dat met een clown, een pony en een tent door het land trekt.”


Roos Hermanides (40) vormt met haar man Salim op de trapeze het Duo Musa. Vroeger hadden ze vooral sierlijke nummers die draaiden op lenigheid, nu doen ze een slapsticknummer.

Als je het werken in een circus langs een meetlat voor werkgelukfactoren zou leggen, kleuren zo’n beetje alle vakjes rood.
Het is een fysiek zwaar beroep, het risico op ongelukken is groot, de verdiensten zijn beneden modaal en je werkt op onregelmatige basis.

„Je denkt eigenlijk: waarom zou je dat doen? Totdat je in gesprek gaat met deze mensen”, zegt arbeidssocioloog Fabian Dekker.
„Ik denk dat het de meest gepassioneerde beroepsgroep is die ik ooit heb gesproken.”

Afgelopen week verscheen zijn boek over deze groep: Vergeten beroepen, Leven en werken in het Nederlandse circus.
Dekker is verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

De uitgave is de eerste in een serie over ‘vergeten beroepen’, die Dekker op eigen initiatief maakt.
Hij wil daarmee inzoomen op beroepen die doorgaans weinig aandacht krijgen, in ieder geval bij zijn vakgenoten.
Voor het boek interviewde hij 28 mensen uit de circussector.
Geen „zwaar wetenschappelijk werk”, zoals hij zelf zegt, wel een vermakelijk inkijkje van ruim honderd pagina’s in een bijzondere branche.

Die branche bleek voor een arbeidsonderzoeker een interessant studieobject.
Al gauw kwam Dekker erachter dat alle grote macro-economische ontwikkelingen van de laatste jaren hun weerslag hebben op de circussector.
„Vroeger had je veel vaste dienstverbanden bij grote circusfamilies, zoals Circus Renz, maar tegenwoordig is meer dan 90 procent van de artiesten zzp’er.
In Nederland is inmiddels een op de drie werkenden zzp’er of flexwerker.
De discussie over sociale bescherming, middels een arbeidsongeschiktheidsverzekering bijvoorbeeld, speelt in deze fysieke beroepsgroep enorm.
En dan hebben we ook nog de digitalisering die maakt dat het circus moet opboksen tegen een avondje gamen of netflixen.”

In Nederland telt de beroepsgroep, volgens het CBS, ruim zeshonderd mensen.
Elk jaar komen zo’n twintig tot dertig mensen van de twee hbo-opleidingen Circus Arts, in Rotterdam en Tilburg.
Wat voor werkend leven krijgen zij? En valt er een beetje geld mee te verdienen?

Vreemd en onzeker
Het is een vreemd en onzeker bestaan – dat kreeg circusdirecteur Kevin van Geet (28) uit het Noord-Brabantse Hapert mee van zijn opa, die eind jaren tachtig circus Harlekino oprichtte.
„Hij heeft me niet afgeraden om in het circus te gaan werken, maar heeft het me zéker ook niet aangeraden”, vertelt hij aan de telefoon.
„Mijn opa vond het financieel niet altijd meevallen. Daarnaast ben je driekwart van het jaar weg van huis.
Hoewel ik dus van jongs af aan het circus prachtig vond, ben ik toch een hbo-opleiding tuin- en landschapsmanagement gaan doen.”

Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Kevin van Geet racete na zijn colleges dagelijks naar het circus: als marketingman voor zijn opa, maar ook als licht-assistent bij een Duits circus, en voor optredens als kin-balanceur.
„Dat is met opgestapelde constructies op je kin: stoelen, dolken, vuurfakkels – dat soort dingen.”

Tegenwoordig is hij fulltime actief met zijn eigen circusonderneming.
De hoofdmoot zijn de twee wintercircussen in Tilburg en Etten-Leur die hij jaarlijks organiseert en waar hij zelf spreekstalmeester is.
Daarnaast verhuurt hij circusmaterialen en trekt hij in de zomer langs campings en recreatieparken.

De eerste jaren heeft Van Geet „kantje boord quitte gespeeld”, zegt hij.
„Het is geen vetpot. Ik woon het hele jaar door in een caravan en doe zoveel mogelijk in eigen beheer. Dat drukt de kosten.”
Toen de tijden waren aangebroken om van zijn investeringen te profiteren, brak corona uit.
Met de steunmaatregelen en twee zomers waarin hij wel kon optreden, heeft hij het financieel net gered.

Dekker schrijft in zijn boek dat inkomensonzekerheid en onvoorspelbaarheid onlosmakelijk verbonden zijn met werken in de circusbranche.
Luchtacrobaat Roos Hermanides (40) uit Groningen heeft zich daar nooit door laten tegenhouden.
„Ik heb altijd een soort blind geloof gehad in wat ik wilde doen, namelijk: optreden op een podium.
Zo’n instelling moet je ook wel een beetje hebben. Ik zie het bij de kinderen aan wie ik lesgeef bij het jeugdcircus: de twijfelkonten die ook over een plan B nadenken, komen er niet.”


Circusdirecteur Kevin van Geet (28) leerde het vak van zijn opa. „Het is geen vetpot.
Ik woon het hele jaar door in een caravan en doe zoveel mogelijk in eigen beheer. Dat drukt de kosten.”

Van sierlijk naar slapstick
Roos Hermanides begon zelf ook bij het jeugdcircus en vormt nu samen met haar man Salim al bijna twintig jaar het Duo Musa, op de trapeze.
Waar ze vroeger sierlijke nummers hadden die draaiden op lenigheid, hebben ze hun act na de hernia van Roos tien jaar geleden ontwikkeld tot een slapsticknummer.
Daarbij dreigt de een telkens uit de trapeze te vallen en wordt dan nét weer opgevangen door de ander.
Ze treden op in grote, traditionele circussen, bij straattheaterfestivals en bij moderne theaterproducties van bijvoorbeeld het Zuidelijk Toneel.
Vanaf het voorjaar gaat het duo mee met het Magic Circus, negen maanden langs steden in de Randstad.

Hermanides: „Ik hou van het circus en heb enorm veel zin om lekker te gaan reizen, maar daarvoor moet ik de hoge prijs betalen dat ik mijn kinderen een stuk minder zie.
Dat is voor mij altijd weer een supergroot dilemma.”

Zij en haar man hebben het nu zo geregeld dat hun zoon van 13 van woensdag tot en met zondag bij Hermanides’ moeder woont.
Zoon van 17 eet mee bij oma, maar woont voor de rest in het ouderlijk huis, twee straten verderop.
„Als puber vindt hij dat helemaal niet erg”, zegt Hermanides lachend.
De kinderen komen in de weekenden weleens met de trein naar de plek waar hun ouders staan met het circus en van woensdag tot zondag wonen en slapen ze in hun caravan.

Klussen heeft het duo altijd genoeg gehad. Waar ze voorheen vooral via een agentschap hun act verkochten, regelen ze tegenwoordig de meeste optredens via sociale media.
„Producenten reageren op de video’s of foto’s die we plaatsen op Facebook.
Of een circus schrijft een casting call uit voor een luchtacrobatieknummer waar wij dan op reageren.”

In het circuswereldje zijn een aantal top-acts, zegt Kevin van Geet.
Hij noemt de Australisch-Marokkaanse Messoudi Brothers.
„Dat is een krachtnummer van drie broers en een vader met handstanden en menselijke piramides.
Artistiek en fysiek zit dat geweldig knap in elkaar. Zulke nummers zijn de komende drie, vier jaar al volgeboekt, dat gaat vanzelf.”
Andere disciplines moeten er soms wat harder aan trekken. „Bij jongleurs heb je bijvoorbeeld goede en minder goede.
Dan moet je je best doen om je te onderscheiden en jezelf te verkopen op circusfestivals of via sociale media.”

Tarieven per voorstelling
Een artiest die eenmaal een ‘klus’ heeft, wordt meestal per voorstelling betaald.
Wat voor dagprijs Roos Hermanides vraagt, wil ze niet zeggen; dat vindt ze privé.
Van Geet kan wel wat kwijt over prijzen: voor zijn kerstcircussen met duizend man publiek betaalt hij 100 tot 500 euro per act per dag.
„Soms betaal ik ook een gage per week, bijvoorbeeld als iemand een dubbelrol vervult achter de schermen. Dat klopt dan meer dan een prijs per act.”

Hoe Hermanides de toekomst ziet met zo’n fysiek beroep als het hare, wordt haar al elf jaar lang regelmatig gevraagd.
„En het antwoord erop weet ik nog niet. Fysiek ga ik gewoon achteruit, dat is een feit.
Maar nu kan ik nog om de blessures heen werken en heeft het de act niet slechter gemaakt.”
Ze is bezig met een theaterregieopleiding en haalde tussen de lockdowns door veel energie uit het organiseren van een culinair circusevenement. „Misschien wordt dat mijn pad.”

Arbeidssocioloog Dekker zou de circusbranche een beter imago gunnen.
Hij merkte bij het schrijven van het boek dat het circus vaak bekendstaat als een stoffige, minderwaardige kunstvorm.
„Dat beeld is echt scheef. Het zijn hbo’ers met een enorme ondernemingszin en veerkracht.
Daar kunnen veel branches nog wat van leren.”

Ook Kevin van Geet ziet dat beeldvorming de circussector soms dwars zit.
„Veel mensen denken bij circus toch aan een groepje vreemde snuiters dat met een clown, een pony en een tent door het land trekt.
Terwijl: het is zo veel mooier, belangrijker en serieuzer dan dat.
De circuscultuur is niet voor niks sinds 2013 immaterieel erfgoed. Dat mogen we als sector weleens wat meer laten zien.”

Fabian Dekker: Vergeten beroepen, Leven en werken in het Nederlandse circus.
Uitgeverij Boekscout, 106 blz. €17,99.

Het AD kwam met een interview met de shrijver: https://www.ad.nl/werk/hoe-de-kleinste- ... gle.com%2F



Hoe de kleinste beroepsgroep van Nederland standhield: ‘Het is een levensstijl’

Hoe is het om in het circus te werken? Deze vraag inspireerde arbeidssocioloog Fabian Dekker, werkzaam aan de Erasmus Universiteit, tot het schrijven van het boek Leven en werken in het Nederlandse circus.
Het verscheen 11 februari. AD sprak met Dekker over de kleinste beroepsgroep van Nederland.

Het boek is de eerste in een reeks over vergeten beroepen. Zijn mensen het circus vergeten?
,,Niet echt vergeten, meer onbekend. Het is met 100 tot 150 mensen de kleinste beroepsgroep van Nederland.
In de statistieken was het tot voor kort niet eens terug te vinden.
Tegenwoordig is het onderverdeeld in Circussen en Variété, maar ik hoorde dat het eerst weggemoffeld was onder landbouw; omdat het, tot het verbod tot zeven jaar geleden, met dieren werkte.
Een tot voor kort onzichtbare beroepsgroep dus.”

Waarom wilde jij er een boek aan wijden?
,,Omdat ik zelf liefhebber ben. Een paar keer per jaar ga ik naar het circus. De eerste keer was ik negen. We woonden in Krimpen, daar had je circus Aladdin.
Het meest zielige circus van Nederland, heb ik men wel eens horen zeggen.
De eigenaar deed zelf de kaartverkoop, verkocht suikerspinnen in de pauze én deed de grootste act: middenin de piste trok hij een paard omhoog. Helemaal te gek vond ik het. Sindsdien blijft het trekken.”

Hoe ging je te werk met het schrijven?
,,Ik probeerde uit te zoeken waarom mensen voor dit beroep kiezen. Objectief gezien, met een academische bril, lijkt het niet de makkelijkste keuze.
Velen verdienen beneden modaal, je kunt je moeilijk verzekeren door hoog risico op lichamelijk letsel, relaties onderhouden is problematisch want je bent steeds op pad, het is een onzeker bestaan.
Maar dan stap je naar de mensen toe en vertellen zij je over hun werkgeluk. Dat ze niets anders zouden willen doen.
Daar wordt vaak helemaal niet naar gekeken in de academische wereld en dat was voor mij als academicus een eyeopener.”

Je interviewde vele circusartiesten, directeuren, docenten, vertegenwoordigers van circuswerkplaatsen en gezelschappen.
Wat was de grootste gemene deler?
,,Ik denk dat het een van de meest veerkrachtige beroepsgroepen is die ik ben tegengekomen.
Van buiten lijkt het of het een groep is die hulp nodig heeft, maar het circus heeft met minimale ondersteuning twee hbo-opleidingen uit de grond gestampt, ze zijn rasondernemers, vernieuwen zich, zijn gaan optreden in theaters, passen zich aan aan de tijd.

Als ik aan mensen in mijn omgeving vertelde waar ik mee bezig was, zeiden ze steevast: ‘Wat moeilijk voor die mensen, ze zullen er wel een hoop bij moeten werken om rond te kunnen komen’.
Maar bijna drie kwart haalt zijn volledige inkomsten uit het circus. Deze mensen zijn flexibel, kunnen snel schakelen.
Die veerkracht zag je ook tijdens de pandemie: de spaarpotten raakten leeg, er kon niet meer getraind worden.
Maar ik ontmoette iemand die de trapeze in zijn woonkamer had gehangen om te blijven oefenen.
Mensen bedachten nieuwe concepten als een combinatie van dineren en circus of zochten er een baan bij.
Die vindingrijkheid, dat in beweging blijven: bijzonder.”

Ik ken ook dansers die tijdens de lockdowns doortrainden met het aanrecht als barre.
Wat is het verschil tussen circusartiesten en andere artiesten?
,,Ik heb wel eens onderzoek gedaan binnen de creatieve sector en er zijn overeenkomsten: werk, leven, identiteit en beroep lopen bij beiden door elkaar.
Ik heb tijdens de interviews bijvoorbeeld vaak gehoord dat men het ‘circus gen’ heeft. Het is een levensstijl.
Ik ben in het circus bijna niemand tegengekomen die eruit stapt. Alleen als men echt te oud is of wanneer het fysiek niet meer gaat, willen ze nog wel eens het onderwijs ingaan.

Voor de rest onderscheidt het circus zich doordat er weinig naar wordt omgekeken.
Ze zijn sinds 2013 wel Cultureel erfgoed, maar ze functioneren zonder overheidssteun. Toch weten zij zichzelf staande te houden.
In Vlaanderen wordt het bijvoorbeeld wel ondersteund, daar vinden ze het belangrijk genoeg om erin te investeren.”

Waarom is dat hier niet zo?
,,Omdat het een te kleine groep is. Daarom vroeg ik mij af: waarom is er geen mbo voor circus?
Er is geen doorlopende leerlijn, het is topsport zonder topsportbeleid. We kijken er niet naar om.”

Waar komt nieuwe aanwas in het circuswezen dan vandaan?
,,Via die twee hbo-opleidingen, uit het buitenland, maar het is vooral ‘learning on the job’.
Bijna alle circusartiesten komen bij het jeugdcircus vandaan, ze worden aangenomen en leren tijdens het werken verder, met de poten in de modder.”

Wat kan Nederland van de beroepsgroep circusartiesten leren?
,,In Nederland hebben we discussies over inzetbaarheid en arbeidsrelationele beroepen, dat men technisch moet kiezen of meer in verpleegkunde, maar je kunt ook kiezen waar je passie ligt.
Circusmensen scoren hoog op werkgeluk, ondanks dat het behoorlijk zwaar en slecht betaalt is.
Eigenlijk vind ik dat circusartiesten loopbaancoach zouden moeten worden voor al die mensen die niet op hun plek zitten, of zonder werk, omdat zij een manier hebben gevonden om gelukkig te zijn en inzetbaar te blijven, ondanks alles.
Die mentale kracht vertalen naar andere beroepsgroepen of om mensen aan het werk te krijgen, zou interessant zijn.”

Ben je door het schrijven niet geënthousiasmeerd geraakt om zelf bij het circus te gaan?
,,De romantiek van het circusleven spreekt natuurlijk aan, het trekken van stad naar stad, de vrijheid.
Ik ben gevraagd of ik niet eens mee wilde draaien, helpen met opbouwen, maar het was coronatijd dus dat was niet handig.
En het leuke van mijn eigen vak vind ik dat ik met zoveel verschillende beroepsgroepen, mensen en verhalen in aanraking kom dat ik kan zeggen: ik zit op mijn plek. Ik heb voor mij het ideale beroep gevonden.”